WaterSchoon

Energiebesparing en grondstofherwinning dé meerwaarde van decentrale sanitatie

Casus in het kort

Periode

2008 - heden

Samenwerking

Wêtterskip Frieslân
Woonstichting Elkien
Gemeente Súdwest Frieslân
Ingenieursbureau DeSah
Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer

Onderwerp

Onderzoek naar decentrale afvalverwerking en waterzuivering, gerealiseerd in een bestaande buurt. Terugwinnen van grondstoffen uit afval(water)stromen

De case WaterSchoon speelt zich af in de wijk Noorderhoek in Sneek. Naast de verwerking van afvalwater en GF-afval is WaterSchoon ingericht op het maximaal (terug)winnen van energie en fosfaat en het minimaliseren van het drinkwatergebruik. Een decentraal systeem werd medio 2008 ontworpen voor ruim 550 inwoners. Daarmee is WaterSchoon het langstlopende onderzoek in ons land naar de toepassing van decentrale sanitatie op schaal.

Ter introductie van deze case gaan we in gesprek met Sybren Gerbens, innovator bij Wetterskip Fryslân, en Ytsen Strikwerda, relatiemanager bij woningcorporatie Elkien, beiden vanaf het eerste uur betrokken. Deze pioniers buigen zich inmiddels over de koers voor de komende jaren. Want de ambitie reikt verder: hoe mooi zou het zijn om decentraal gezuiverd (drink)water lokaal te kunnen inzetten, de circulaire keten te sluiten?

Wat is de meerwaarde van decentrale sanitatie?

Sybren: Inmiddels weten we dat het inzamelen en zuiveren van afvalwater op de conventionele manier 2% van het nationale energieverbruik kost, maar dat de technieken die we in Waterschoon toepassen een kleine 2% energie – warmte en biogas - kunnen ópleveren. We kunnen grondstoffen als fosfaat winnen, en medicijnresten gemakkelijker en beter zuiveren. Bovendien vermindert het waterverbruik; de bewoners van de wijk Noorderhoek gebruiken 25% minder water, en hebben daarmee het laagste verbruik in Nederland.
Ytsen: Voor vermindering van het waterverbruik is nog maar weinig aandacht, maar we verwachten dat dit in de toekomst gaat veranderen. Onder invloed van droogte zullen nieuwe waterbronnen moeten worden aangeboord, terwijl de nodige capaciteitsuitbreiding van centrale systemen kostbaar is. De verwachting is dat beide ontwikkelingen decentrale systemen aantrekkelijker zullen maken.

Wat zijn de belangrijkste inzichten van 10 jaar WaterSchoon?

Sybren: Voor ons springt de technologische kennis eruit. We zijn gestart met de focus op het energiezuinig zuiveren van stikstof, maar concentreren ons nu op terugwinning van grondstoffen vanuit het inzicht: energiebesparing in combinatie met herwinning van grondstoffen is dé meerwaarde van decentrale sanitatie. Ook weten we inmiddels dat de schaal van Waterschoon nog te klein is om te kunnen concurreren met de kostenefficiency van het reguliere systeem.

Decentrale sanitatie blijkt het waterverbruik te verminderen: de bewoners van de wijk Noorderhoek gebruiken 25% minder water, en hebben daarmee het laagste verbruik in Nederland!

Ytsen: De samenwerking is altijd goed verlopen omdat we elkaar vertrouwen en samen vooruit wilden. Een belangrijke les is dat transitie géén project is met een einddatum. Omdat transitie vraagt om méér dan het afhandelen van taken, voldoet een enkel projectmatige insteek niet. Een belangrijk inzicht is dan ook dat een projectmatige manier van werken uiteindelijk te weinig eigenaarschap borgt, dat nodig is om een transitietraject verder te brengen. Zo hebben we een decentrale infrastructuur aangelegd waarop de woningen zijn aangesloten en waar Elkien de komende decennia verder mee moet. Voor het overgrote deel zijn we geen eigenaar, terwijl het een gevoeliger systeem is in vergelijking met een conventionele riolering. Ik denk dat de gemeente in deze situatie de meest logische partij is om die rol van eigenaar op te pakken. Het is hun grondgebied, ze zijn eigenaar van de vacuümbuizen én staan voor de opgave om de gemeente klimaatadaptief te maken.

Wat kan de oogst van WaterSchoon betekenen voor de watersector?

Sybren: Door dit project hebben we geleerd dat je de meerwaarde van decentrale sanitatie -energiebesparing en herwinning grondstoffen - optimaal dient te benutten om concurrerend te kunnen worden met het centrale systeem. Daarom zou de lokale inzet van gezuiverd water wat mij betreft een randvoorwaarde moeten zijn voor decentrale sanitatie. Tegelijkertijd kunnen we veel innovaties alvast benutten voor het conventionele systeem, denk daarbij aan elektrodialyse (om meststof te maken), nanofiltratie (zuivering microplastics) en zwart waterfiltratie.

Wat zou jullie boodschap aan andere sectoren zijn?

Ytsen: Een groot leerpunt van deze case is dat onderhoud en beheer van het geïmplementeerde systeem te weinig zijn erkend, waardoor de kosten nu hoger zijn dan in vergelijking met een regulier systeem. Het ontwerp van de infrastructuur met vervolgens een aantal bezuinigingen en aanpassingen in het ontwerp heeft voor Elkien geresulteerd in herstelwerkzaamheden van ruim twee ton. Hiervan is geleerd dat de aanleg van vacuümbuizen een secure klus is, die meer aandacht behoeft in de ontwerpfase. De bouwsector kan hiervan leren dat je later gemakkelijk bij de leidingen moet kunnen voor onderhoud en reparatie, dus werk ze niet weg. Via STOWA wordt bekendheid gegeven aan het probleem zodat anderen niet dezelfde fout hoeven maken. Ik hoop via dat netwerk in contact te komen met ontwikkelingen van beproefde oplossingen. De afvalsector kan van onze ervaringen leren hoe je in innovatie-/transitietrajecten werkt aan eigenaarschap bij bewoners.

Hoe werken de inzichten door in jullie organisaties?

Sybren: Sanitatie is maatwerk, je zou in elke situatie eerst moeten kijken naar wat we aan verduurzaming kunnen realiseren. Dit zou ik graag tot onderdeel van beleid maken, maar zover is het nog niet. Ytsen herkent dit. In een woning in Makkum zit dezelfde cv-ketel als in Appelscha, maar over 20 jaar hebben we te maken met diversiteit en maatwerk. Hoe ga je communicatie en onderhoud met vele stakeholders inrichten? We kunnen nog meer gebruikmaken van de inzichten uit deze pilot.

Wensen voor de toekomst van WaterSchoon?

Sybren: Wetterskip wil graag door, zodat we nog beter de meerwaarde van decentrale sanitatie kunnen aantonen. Daarvoor willen we grondstoffen terugwinnen uit water, en derhalve de business case opnieuw maken. Het huishoudwater dat we binnen WaterSchoon maken is al vrij van microplastics; één stap verder en we hebben drinkwater. Voor die stap zouden we graag onze samenwerking uitbreiden met een drinkwaterbedrijf als Vitens.

Evaluatie WaterSchoon

In 2018 evalueerde STOWA de langjarige prestaties van het nieuwe-sanitatiesysteem in WaterSchoon: Ingeval de transportafstanden van afvalwater groot zijn, of nieuwbouwwijken gefaseerd worden gerealiseerd, lijkt het concept een alternatief voor de conventionele inzameling en behandeling van afvalwater. Ook voor de verwijdering van micro-verontreinigingen biedt de case perspectief vanwege het geconcentreerdere afvalwater.

Het rapport is te downloaden op de website van STOWA >

Ytsen: Ook Elkien wil graag door. Voor ons ligt de focus op het stimuleren van betrokkenheid en eigenaarschap bij bewoners. Dit is lastig omdat we regelmatig nieuwe huurders in woningen krijgen, en we hen geen financieel voordeel kunnen geven. Dat komt doordat bij wet bepaald is dat we het schone water momenteel niet mogen hergebruiken. Maar stel dat we een wasserette toevoegen waar bewoners kosteloos kunnen wassen, dan creëren we toch voordeel, en wie weet: een natuurlijke ontmoetingsplek die de sociale cohesie verbetert.

Naar de website van WaterSchoon >