Amsterdams afvalwater als bron om (toekomstig) fosfaattekort te reduceren?

Fosfaat is een essentieel en onvervangbaar nutriënt voor de landbouw. Zonder fosfaat is er geen leven, maar de natuurlijke fosfaatvoorraden raken op. Dit creëert de noodzaak om op alternatieve wijzen fosfaat te winnen. Eén van de potentiële bronnen van fosfaat, is het stedelijk afvalwater.

Op het eerste gezicht twee vliegen in één klap. Fosfaat, in de vorm van ongecontroleerde struvietvorming in pijpleidingen, was voor de centrale rioolwaterzuiveringsinstallatie in Amsterdam West een grote kostenpost. Dit was voor Waternet – met het Waterschap Amstel Gooi en Vecht verantwoordelijk voor het waterbeleid in Amsterdam – de voornaamste reden om te experimenteren met fosfaatterugwinning uit afvalwater. Dat het terugwinnen van grondstoffen potentieel ook verduurzaamt, was een bijkomend voordeel. Voor de gemeente Amsterdam was het duurzaamheidsaspect juist de primaire reden om fosfaat op te nemen in haar duurzaamheidsdoelstellingen. En hoewel de gemeente – gezien de organisatorische structuur waarin Waternet opereert, geen zeggenschap heeft over de winning van fosfaat uit afvalwater, faciliteert de gemeente onderzoek o.a. in een decentrale rioolwaterzuiveringsinstallatie in Buiksloterham. Dergelijke experimenten moeten alternatieve technieken waarop fosfaat en andere grondstoffen op de meest efficiënte wijze –zowel duurzaam en kosten effectief- kunnen worden teruggewonnen uit afvalwater duidelijk maken. In Buiksloterham wordt er intensief samengewerkt met Waternet. Op dit moment blijkt dat het fosfaat teruggewonnen door Waternet (nog) niet kan voldoen aan de (nauwelijks geconcretiseerde) duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd door de gemeente.

Hiervoor zijn meerdere factoren aan te wijzen. Ten eerste, er is een overschot aan fosfaat in Nederland, de prijzen zijn laag, waardoor de business case niet sluitend is. Ten tweede, Nederlandse wetgeving belemmert de verkoop van het fosfaat (elders). Ten derde, duurzaamheid wordt veelal gemeten in CO2-reductie. Het terugwinnen van fosfaat heeft een relatief kleine bijdrage aan CO2-reductie in Amsterdam. De duurzaamheid van het terugwinnen van fosfaat zit in de potentiele schaarste van de grondstof. Dit maakt het onzeker of de 50 000 nieuwe woningen in Amsterdam decentraal moeten gaan zuiveren, wat een hoger percentage aan fosfaat terugwinning teweeg brengt, beargumenteert vanuit het huidige duurzaamheidaspect van fosfaat. Het huidige prijspeil van fosfaat moedigt verduurzaming door fosfaatterugwinning nog niet aan.

Voor verdere beleidsontwikkeling omtrent fosfaat terugwinning uit afvalwater in Amsterdam zijn de volgende overwegingen relevant:

• Grondstoffen uit afvalwater moeten niet meer als ‘afval’ worden gezien.
• Deze grondstoffen hebben een duidelijke afzetmarkt nodig.
• Moet de business case wel sluitend worden, of moet de business case op een nieuwe manier worden berekend, ook het duurzaamheidsaspect waarde toekennend?
• Hoe gaat de business case eruit zien als fosfaatwinning niet geïsoleerd bezien wordt, maar in combinatie met de mogelijkheden thermale energie terug te winnen?

Gezien het dreigende fosfaat te kort, blijven experimenten als in de Buiksloterham hard nodig, terwijl we tegelijk kritisch moeten blijven onderzoeken of ze ons wel brengen wat we er van hopen.

Rolien de Jong

Deze blog is geschreven naar aanleiding van een bachelorscriptie-onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam. De Bachelor Thesis van R.J. De Jong is hier te downloaden.