Burgerparticipatie kan helpen om innovatie beter aan te laten sluiten bij de wensen en behoeften van bewoners, maar het kan ook een manier zijn a) om de creativiteit en kennis van bewoners te benutten, en b) om experts te laten reflecteren op de specifieke wijze waarop de werkelijkheid wordt benaderd. Dit is onder andere de inzet bij het participatie-traject dat Koppelkansen in het voorjaar van 2019 heeft geïnitieerd in De 9 Straatjes in de binnenstad Amsterdam. Onder de noemer ‘Gracht van de Toekomst’ zijn bewoners en ondernemers uit het gebied uitgenodigd voor een drietal participatie-sessies. Uitgangspunt daarvan is het (stapsgewijs) maken van een toekomstbestendig ruimtelijk ontwerp voor de 9 Straatjes, waarin niet alleen de diverse infrastructurele opgaven in het gebied, maar ook de (meer integrale) ideeën, ervaringen en plannen van lokale bewoners en ondernemers worden meegenomen.

De eerste participatie-sessie was gericht op het in beeld brengen van de kernwaarden van het gebied. Als startpunt voor de sessie was bewoners en aanwezige experts gevraagd foto’s mee te nemen van waardevolle plekken en knelpunten in het gebied. Dit bood de deelnemers niet alleen de gelegenheid zichzelf voor te stellen, maar was ook gelijk een opstap naar het tweede deel van de bijeenkomst, waarin deelnemers met behulp van drie plattegronden de ‘waardevolle aspecten’, ‘uitdagingen’ en ‘kansen’ in de 9 Straatjes identificeerden. Uit de opbrengsten zijn, na afloop, een drietal kernwaarden gedestilleerd die dienen als uitgangspunten voor het ontwerp van de ‘Gracht van de Toekomst’:

• Esthetische ensembles van grachten, kades, groen en panden met historische waarde.
• Toegankelijk en divers woon- en werkgebied met een gezellige drukte.
• Ruimte voor ontmoeting, leidend tot sociale cohesie, eigenaarschap en zorg voor het gebied.

Voor de tweede participatie-sessie waren diverse thematisch experts gevraagd om de verschillende opgaven in het gebied toe te lichten: afval, mobiliteit, groen, klimaat, riolering en energie. De uitdaging voor de bewoners was om op basis van deze opgaven en de kernwaarden uit de eerste sessie een schetsontwerp van de gracht van de toekomst te maken. Mede door het beperkte aantal bewoners en het uitlopen van het eerste deel van de sessie lukte het niet om volledig invulling te geven aan deze ambitie. Wel kwam er een eerste uitwisseling van plannen en ideeën op gang tussen experts die elkaar niet eerder hadden ontmoet. Deze (onverwachte) bijvangst biedt aanknopingspunten voor het vervolg van het traject waarin verschillende scenario’s voor het realiseren van koppelkansen in de 9 straatjes nader worden uitgewerkt.

Gedurende de bijeenkomsten werd duidelijk dat bewoners uit de 9 Straatjes in de afgelopen jaren al in meerdere participatie-trajecten hadden deelgenomen. Een aantal thema’s uit het Koppelkansen Traject was daarin ook aan bod gekomen (o.a. afval, mobiliteit). Deze trajecten hadden echter niet in alle gevallen tot concrete en bevredigende resultaten geleid. Dit had ten minste twee gevolgen. Ten eerste had het vertrouwen van bewoners een deuk opgelopen, wat een verklaring kan zijn voor de lage opkomst. Ten tweede, omdat het Koppelkansen projectteam niet op de hoogte was van de resultaten van eerdere sessies, was het voor sommige deelnemers een herhaling van zetten. Naar aanleiding van deze constatering heeft het projectteam besloten eerst meer tijd te nemen om de dynamiek en de opgaven in het gebied scherper in beeld te krijgen, alvorens samen met bewoners verder te werken aan het ontwerp van de ‘Gracht van de Toekomst’.

Wat kunnen we hiervan leren?

• Het is belangrijk om vooraf zicht te hebben op de participatie-geschiedenis in een buurt. Dit bepaalt in hoge mate wat mogelijk en waardevol is: Wat zijn de ervaringen? Wat zijn de uitkomsten? En hoe kunnen deze van invloed zijn op de opkomst van deelnemers, en het vertrouwen in een goede afloop?
• Het is belangrijk om van tevoren goed na te denken over de verhouding en de rolverdeling tussen bewoners en experts: Welke experts doen mee? Hoeveel experts zijn aanwezig en hoe verhoudt zich dit tot het aantal bewoners? En welke input geven experts aan de deelnemers en op welk moment? Om het proces niet teveel te sturen is het bijvoorbeeld een mogelijkheid om experts de instructie te geven alleen feitelijke informatie te geven wanneer bewoners daarom vragen, en zich zoveel mogelijk te onthouden van meningen.
• Het gebruik van visuele tools zoals foto’s en kaartmateriaal kan helpen als gezamenlijk richtpunt in de discussie en als middel om de opgaven, kansen en knelpunten in het gebied concreet te maken: Welke (visuele) tools passen bij de opgaven? Hoe kunnen deze het beste worden ingezet in concrete werkvormen? Het uitwerken van goede participatieve werkvormen is een kunst op zich en vereist voldoende voorbereidingstijd.
• Het verloop en de uitkomsten van bijeenkomsten zijn, ondanks goed doordachte werkvormen, niet altijd goed te voorzien. Het is raadzaam om dit onverwachte wendingen niet te laten liggen, maar actief te anticiperen en/of te reageren: Hoe ga je om met uitkomsten die het proces negatief kunnen beïnvloeden? En hoe kun je onverwacht positieve uitkomsten aangrijpen in het verdere verloop?